Ərazi tələblərini birbaşa Ukrayna Prezidenti ilə müzakirə et: Tramp Putinə “realist” olmağı tövsiyə etdi...

ABŞ Prezidenti Donald Tramp dünən telefon danışığı zamanı Rusiya lideri Vladimir Putinə ərazi tələblərinin birbaşa Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski ilə müzakirə edilməli olduğunu deyib. O, Putinə bu məsələdə “realist” olmağı tövsiyə edib.

Politoloq Turan Rzayev Denmedia.az-a açıqlamasında bildirib ki, Trampın “ərazi məsələlərinin Zelenski ilə müzakirəsi”ni təklif etməsi problemi tərəflərin öz razılığına buraxması təəssüratı yaratsa da, belə deyil.

Məsələ ondadır ki, Tramp öncə Alyaskada Putinlə, daha sonra Vaşinqtonda Zelenski və Avropa İttifaqı liderləri ilə danışıqlar apardı. O, həm tərəfləri dinlədi, həm də istisna deyil ki, avropalı liderlərə niyyətini bəlli etdi.

Hazırda iki əsas məsələ gündəmdədir və Tramp bunu həll etmək istəyir:

Trampın Putinə “realist olmağı” tövsiyə etməsi həm Rusiya, həm də Ukrayna üçün kompromislərin vacibliyinə işarədir. Bundan başqa, onun Ağ Evdə Zelenski və Avropa liderləri ilə görüşünün əsas mövzusu təhlükəsizlik zəmanətləri olub.

Aydındır ki, həm Putin üçün Avropa qoşunlarının Ukraynada olmasına razılıq vermək, həm də Zelenski üçün mümkün ərazi güzəştləri məsələsi çətindir. Çünki bu, daxili və xarici siyasət baxımından ciddi nəticələrə səbəb ola bilər. Lakin Trampın da mövqeyi aydındır: hər iki tərəfə kompromisin qaçılmazlığını xatırladır.

Politoloq Turan Rzayevin sözlərinə görə, ümumiyyətlə, hazırda münaqişənin sabit həllə doğru yönəlməsi zəruridir. Bunun üçün isə tərəflərin öz daxili ictimaiyyətinə izah edə biləcəyi bir siyasi model lazımdır. Son zamanlar “Finlandiya modeli” kimi tanınan Kareliya nümunəsi tez-tez gündəmə gəlir.

Qısaca deyim ki, Finlandiya modeli İkinci Dünya müharibəsi zamanı Finlandiya ilə Sovet İttifaqı arasında baş verən müharibənin sonunda, xüsusilə 1940-cı ildə bağlanan sülh müqaviləsinə əsaslanır. Bu müqavilə ilə Kareliya bölgəsinin bir hissəsi Sovet İttifaqının nəzarətinə keçdi. Düzdür, bu itki Finlandiya üçün asan qəbul olunmasa da, ölkə beynəlxalq hüquqi müstəqilliyini və siyasi sabitliyini qorumağı üstün tutdu. Finlandiya həmin əraziyə faktiki nəzarəti itirsə də, dövlətin bütövlüyü və gələcəyi naminə kompromisə getdi və bu, uzunmüddətli strateji sabitlik yaratdı. Hətta Finlandiya 2023-cü ilə qədər NATO-ya üzv olmadı, amma Qərblə sıx iqtisadi və siyasi əməkdaşlıq quraraq təhlükəsizliyini daxildən möhkəmləndirdi.

Tramp hazırda “realist kompromis” və təhlükəsizlik zəmanətləri əsasında dialoqa çağırışlar çıxış edir. Yəni terminoloji olaraq “Finlandiya modeli” demir, ammayanaşmaları və çağırışları bu modelə çox bənzəyir. Ümumiyyətlə, ərazi güzəşti məsələsi gündəmə gələndə daha çox Ukraynanın nə itirəcəyi müzakirə edilir. Halbuki əsas məsələ Kiyevin nəyi qoruya biləcəyi olmalıdır. Finlandiyanın Kareliya güzəştindən sonra keçdiyi yol – güclü, sabit və rifahlı bir Avropa dövləti kimi formalaşması – Ukrayna üçün bir presedent ola bilər. Bu, hər iki tərəf üçün acı, lakin işlək bir formul ola bilər.